Fiziksel aktivitenin sağlığa faydaları inkar edilemez. Ancak son 30 yılda yayınlanan verilere dayanan yakın tarihli bir çalışma, iyi bilinen “Mens sana in corpore sano” (sağlıklı bir vücutta sağlıklı bir zihin) atasözü hakkında şüphe uyandırıyor ve egzersizin hem beyin sağlığı hem de biliş için önemini vurguluyor. Bu çalışmanın yayınlanmasından günler sonra, sağlık ve nörobilim araştırmacılarından oluşan ekibimiz, çeyrek milyondan fazla insan üzerinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarını yayınladı.
Farklı çalışmaların sonuçları arasındaki tutarsızlık, birkaç farklılıkla açıklanabilir. Sporu edindiğimiz alışkanlıklar içerisine yerleştirmek açısından da bu çalışma yol göstericidir. Sonuçlarımız, hem orta hem de şiddetli fiziksel aktivitenin bilişsel işlev üzerindeki yararlı etkilerini açıkça göstererek önemli bir bilimsel tartışmayı ateşledi.
Kim doğru, kim yanlış? İşte bilimin söylediği şey.
Egzersiz bilişsel işlev için kötü mü?
İlk çalışma 27 Mart 2023’te yayınlandı. Bu, 11.266 sağlıklı bireyden alınan verileri daha titiz bir yaklaşım kullanarak yeniden inceleyen 24 meta-analizin gözden geçirilmesidir. Bu derlemede yer alan 24 meta-analizin neredeyse tamamı, egzersizin bilişsel işlev üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu sonucuna varmasına rağmen, yazarlar yapılan analizlerin yetersiz olduğunu savunuyorlar. Örneğin, hem temel fiziksel aktivite düzeylerinin hem de bilim camiasının yalnızca anlamlı sonuçları yayınlama eğiliminin nadiren dikkate alındığını belirtiyorlar.
Yazarlar, bu ayarlamaları yaptıktan sonra, egzersizin faydalarının aslında önceki meta-analizlerde değerlendirilenlerden daha küçük olduğunu ve hatta göz ardı edilebilir olduğunu öne süren sonuçlar buldular. Yazarlar, bu bulgulara dayanarak, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi halk sağlığı kurumlarının, “en azından daha güvenilir bilimsel kanıtlar bulunana kadar” fiziksel aktivitenin bilişsel sağlığı, akademik performansı ve yürütme işlevini iyileştirdiğini artık iddia etmemesi gerektiğini savunuyorlar. Kanıtın gelmesi uzun sürmedi.
Egzersiz Beyin İçin Gerçekten Faydalı Mı? Genetik ve DNA kurtarmaya
İkinci çalışmamız, yaklaşık 350.000 kişinin dahil olduğu genetik bir çalışma ve dört gün sonra 31 Mart 2023’te yayınlandı. Bulgularımız, orta ve şiddetli fiziksel aktivitenin bilişsel yararları için bilimsel kanıtlar sunmaktadır. Bu kanıt, Mendel’in biz doğmadan önce bile gebelikte meydana gelen DNA’mızdaki rastgele varyasyonları kullanan iki örnekli randomizasyon yöntemine dayanmaktadır. İki insan karşılaştırıldığında, genetik materyallerinin %99,9’u aynıdır.
DNA, bu iki insan arasındaki her 1000 yapı taşında bir farklılık gösteren, nükleotit adı verilen uzun bir yapı taşları zinciri olarak düşünülebilir. Rastgele düzenlenmiş dört tür yapı taşı vardır: timin, adenin, guanin ve sitozin. Örneğin genetik çeşitlilik, bir kişide sitozin yapı taşının bir yerde, timin yapı taşının başka bir kişide aynı yerde olmasına neden olabilir.
Çalışmamızın 91.084 kişilik ilk örneği, bileğe takılan hareket sensörleriyle ölçülen fiziksel aktivitedeki farklılıklarla ilişkili genetik varyasyonları belirlemek için kullanıldı. Çalışmamızın 257.854 kişiden oluşan ikinci örneklemi, fiziksel aktivite ile ilişkili genetik varyasyonların bilişsel işlev üzerinde orantılı bir etkiye sahip olup olmadığını test etmek için kullanıldı. Durum böyle olduğuna göre, fiziksel aktivitenin bilişsel işlev üzerinde nedensel bir etkiye sahip olduğu sonucuna varabiliriz.
Orta derecede egzersiz büyük bir fark yaratabilir
Çalışmamızda, fiziksel aktivitenin bilişsel işlevi geliştirdiğini, ancak daha da önemlisi, orta düzeyde fiziksel aktivitenin (tempolu yürüyüş, bisiklete binme) etkisinin, şiddetli fiziksel aktiviteden (koşu, basketbol oynamak) 1,5 kat daha fazla olduğunu gösterdik. Bu bulgu, egzersizin bilişsel faydalarından yararlanmak için kendimizi tükenme noktasına kadar zorlamamız gerekmediğini vurgulamaktadır.
Tüm fiziksel aktivite türleri birlikte değerlendirildiğinde (hareketsiz ve hafif fiziksel aktivite dahil), sonuçlarımız artık bilişsel işlev üzerinde bir etki göstermedi. Bu bulgu, fiziksel aktivitenin bilişsel faydaları için en azından orta şiddette bir yoğunluğa ulaşmanın önemini doğrulamaktadır. Bulgularımız, beynin BDNF adlı bir proteini serbest bırakması için egzersiz süresinin ve yoğunluğunun önemini vurgulayan yakın tarihli bir çalışmanın bulgularıyla tutarlıdır. Bu protein, yeni nöronların, bu nöronlar arasındaki yeni bağlantıların ve onları besleyen yeni kan damarlarının oluşumunda rol oynar.
Dolayısıyla egzersiz sırasında üretimi artan bu protein, fiziksel aktivitenin bilişsel işlev üzerindeki yararlı etkilerini açıklayan fizyolojik mekanizmalardan biridir. Bu açıklayıcı mekanizmanın varlığı, egzersizin beyin işlevi üzerindeki olumlu etkilerini gösteren sonuçları daha da desteklemektedir.
Başlamak için asla geç değildir
Meta-analiz incelemesi ile genetik çalışmamız arasındaki sonuçların tutarsızlığını birkaç farklılık açıklayabilir. İlk olarak, inceleme yalnızca sağlıklı insanları dikkate alır ki bu bizim çalışmamızda böyle değildir. İkincisi, çalışmamız hafif, orta ve şiddetli fiziksel aktivite arasında bir ayrım yaparken, inceleme bunu yapmıyor. Son olarak, genetik yaklaşımımız yaşam boyu uzun vadeli etkileri tahmin ederken, gözden geçirme bir aydan iki yıla kadar süren müdahalelere dayanmaktadır.
Fiziksel aktivitenin zamanlama yönleriyle ilgilendiğimiz için, egzersize başlamak için asla çok geç olmadığını hatırlamak önemlidir. Aslında, 2019’da yapılan bir araştırma, yaşamın ilerleyen dönemlerinde aktif bir hayata başlamanın, yaşam boyu etkinlikle aynı genel olumlu sağlık sonuçlarına sahip olduğunu buldu.
Sonuç: Acele kararlar asla iyi değildir
Bulgularımıza dayanarak, fiziksel aktivitenin hala beyin sağlığı ve bilişsel işlev için yararlı olduğu görülüyor. Dahası, bilime güvensizliğin mevcut sosyo-politik ikliminde, yıllarca süren araştırmalarla çelişen, ancak aynı verilere dayanan bir araştırmaya dayanarak sonuçlara varmamız gerekiyor.
Bilimde sıklıkla olduğu gibi, aceleci kararlar vermemek, fiziksel aktivite önerilerinde değişiklik önermeden önce daha fazla araştırma beklemek akıllıca olacaktır. Farklı araştırma gruplarından uyumlu verilerin toplanması, halk sağlığı mesajlarını değiştirmek için bir ön koşul olmalıdır. Bu makalenin gösterdiği gibi, hala ondan uzağız ve fiziksel aktivitenin çok çeşitli fiziksel ve zihinsel sağlık için faydaları yadsınamaz.
Bu makale The Conversation adresinden derlenmiştir.