UNESCO’nun dünya mirası alanı listesinden ismini alan Hierapolis, Denizli’nin Pamukkale ilçesinde bulunmaktadır. Çok büyük bir antik kent olarak düşünülebilen Hierapolis, Helenistik döneme ait arkeolojik kalıntılara sahiptir ve kalsiyum oksit suları tarafından oluşturulan beyaz travertenler ile çok görkemli bir yapı niteliği taşımaktadır. Özellikle travertende, bu su aynı zamanda birçok hastalık için bir tedavi yöntemidir.
Hierapolis tarihi
Hierapolis’in antik coğrafyacılar tarafından yapılan derin araştırmalardan sonra Frig kenti olduğu ileri sürülmüştür. Hierapolis’te de çok fazla bilgi bulunabiliyor. M.Ö. 2. yüzyılda, Bergama krallığının hüküm sürdüğü 2. Eumenes tarafından kurulduğu söyleniyor. Kraliçe Hierais’den gelen, Amazon adıyla Hiera adını alan Bergama’nın kurucusu Telephos’un karısı. Hierapolis şehri bir deprem hattında inşa edilmiş ve MS 60 yılında büyük bir fırtına yakalandıktan sonra şehrin büyük bir kısmı tahrip olmuştur. Hellenistik dönemdeki bu deprem öncesi inşaatı nedeniyle Hellenistik mimarisi uygun bir şekilde inşa edilmiş ve bu yapı uzun süre orijinal yapısını korumuştur. Daha sonra, birkaç deprem sonrasında, kent Hellenistik özelliklerini yitirmiş ve Roma kentine getirilmiştir. Roma döneminden sonra Bizans döneminde aynı popülerliğe sahip olan Hierapolis merkezi bir şehir olmuş ve MS 4. yüzyıldan itibaren tamamen Hıristiyan bir merkez haline gelmiştir. Bu kadar önemli bir şehir olmanın en önemli sebebi, MS 80 yılında Philipus’un İsa’nın yanındaki havariler tarafından öldürülmesidir. Daha sonra MS 395 yılında, Bizans İmparatorluğu’nun egemenliği altındaki Hierapolis, bir piskoposluk merkezi olarak kullanılmaya başlamıştır. Süreç ilerledikçe ve 12. yüzyılın sonlarına doğru Anadolu Selçukluları Hierapolis’e yerleşti. Daha sonra Hierapolis, hükümdarlarımızda kalmaya devam etti.
Pamukkale Travertenleri
Hierapolis’in antik kentinin girişinde büyük bir Medusa sembolü vardır. Bu figürün kapıda işlenmesinin amacı, şehri tanrıça Medusa’dan korumaktı. Hatta bu sürecin daha sonra Türk kültürüne nazar boncuğu olarak uyarlandığı söylenir.
İçinde devasa alanlarda; Bizans Kapısı, Bizans Kapısı, Nekropolis, Nekropol alanı, Agora, Apollon Tapınağı, Gymnasium, Domitian kapısı, Domitian yolu, Triton Çeşmesi, Militar Kilisesi, Frontinus Mezarlığı ve Kapı, su Kanallar, Filipus köprüsü, katedral, tiyatro ve Roma hamamlarının kalıntıları gibi birçok tarihi ve çok önemli kalıntı vardır. Bu kalıntılar her ziyarette turistlere açıktır.
Hierapolis şehrinin eteklerinde, girişten uzak olmayan bir hamam inşa edilmiştir. Bu banyonun amacı, konukların dışarıdan geldiklerinde banyolara yıkanmalarını isteyerek temiz bir şekilde şehre girmelerini sağlamaktı.
Hierapolis-ozellikleri
İnşa edildiği tiyatronun yapımına ve tasarımına dikkat edildiğinde, o dönemde gladyatör kavgaları çok rahat anlaşılabilir. Normal tiyatrolarla karşılaştırıldığında, seyircinin gladyatör dövüşünün yapıldığı tiyatrolarda oturduğu bölüm ile mekânın orta uzamı arasında 1 metrelik bir yükseklik var. Bu birikme farkının izleyicileri olası bir vahşi hayvan saldırısından korumak için yapıldığı tahmin edilmektedir. Normal tiyatrolarda yapı veya boyutta böyle bir fark yoktur, ancak dizi, gerçekleştirildiği seviyeden başlar. Tiyatro kapasiteleri 9500 kişiden oluşacak şekilde inşa edildiğinden, toplam şehirde yaşayan insan sayısının yaklaşık 95.000 olduğu varsayılmaktadır.
Bunların dışında, Pamukkale’de en çok turist çeken ve en çok dikkat çeken kısım, travertenler bölümüdür. Hastalıkları iyileştirmek amacıyla kullanılmış olan Pamukkale travertenleri, yüzyıllarca süren kimyasal reaksiyonlardan sonra oluşmuştur. Travertenlerin bulunduğu bölgede 17 farklı sıcak su kaynağı bulunmaktadır. Bu kaplıcalar, 35 derece ile 100 derece arasındaki sıcaklık farklılıklarını göstermektedir. Bu termal sular, kaynaklarından çıktıktan sonra, travertenlerin en üst noktasına 320 metre ilerler ve daha sonra tabakalı travertenlerden aşağı doğru akarlar. Bu bölümde, kat kat aşağı akan suya 300 kez daha yakın.
Adı “kutsal şehir” anlamına gelen Hierapolis, tanrı Apollon tarafından kurulmuş olan eskilerin inanıyordu. Buharları, yeraltı dünyasının tanrısı Pluto’yla ilişkilendirdiği kutsal kaplıcaları ile ünlüdür. Şehrin önemli bir Yahudi topluluğu da vardı ve Pavlus’tan Mektuplarına Paul tarafından da değinildi.
Bugün, Hierapolis bir Dünya Mirası ve popüler bir turistik yerdir. İlginç klasik kalıntılara ek olarak, bu site, antik eserler, Pamukkale’nin muhteşem beyaz teraslarının manzarası ve iyi bir müze ile yüzebileceğiniz termal bir Kutsal Havuz sunmaktadır.
İncil’de
Hierapolis, Kutsal Kitap’ta sadece bir kez, St. Paul’un Colossae’den bir Hıristiyan olan Epaphras’ı Colossians’a yazdığı mektuba övgüde bulunur. Pavlus, Epaphras’ın “Sizin için ve Laodike ve Hierapolis’teki insanlar için çok çalıştığı” yazıyor (Koloseliler 4: 12-13). Epaphras muhtemelen Hierapolis’teki Hıristiyan cemaatinin kurucusudur.
Antik gelenek ayrıca Hierapolis’i Kutsal Kitap’taki figürle ilişkilendirerek Philip’in MS 80’de Hierapolis’te öldüğünü bildirmiştir. Ancak, hangi Philip’in menen olduğu belli değildir. Tepedeki çarmıha gerilmeyle (Filipin Elçileri) ya da bir ağaca ayak bilekleri tarafından baş aşağı asılmak suretiyle şehit edildiği söylenen ilk 12 öğrenciden biri olan Havari olan Philip olabilir.
Ya da Philip, idari meselelere yardım eden ve dört bakire-peygamber kızına sahip olan bir müttefik olan Philip Evangelist olabilirdi (Elçilerin İşleri 6: 1-7; 21: 8-9). Erken gelenekler bu Philip’in bakir kızlarıyla birlikte Hierapolis’e gömüldüğünü, ama ona “Philip the Apostle” diye kafa karıştırıcı bir şekilde adını verdiğini söylüyor! Her halükarda, Elçilerin İşleri’nde Hierapolis’te ölen önemli bir kişi gibi görünüyor.
Hierapolis’in Tarihi (Pamukkale)
Genellikle, Bergama Kralı Eumenes II (M.Ö. 197-159) tarafından kurulduğu söylenen Hierapolis, Seleukos kralları tarafından MÖ 4. yy’a daha yakın bir yerde kurulmuş olabilir.
Kentin adı, Pergamum’un efsanevi kurucusu olan Telephus’un (Herkül’ün oğlu ve Zeus’un torunu) karısı Hiera’dan kaynaklanabilir. Ya da sitedeki tapınaklar nedeniyle “kutsal şehir” olarak adlandırılmış olabilir. (Pamukkale adı sadece beyaz teraslara başvurmak için kullanılır, ancak tüm alanın modern adı da Pamukkale’dir.)
Colossae ve Laodicea ile Hierapolis, Lycus Nehri vadisinin üç şehir bölgesinin bir parçası oldu. Hierapolis, diğer iki şehirden nehrin karşısına kurulmuş ve tekstilleri, özellikle de yünleri ile dikkat çekmiştir. Şehir ayrıca, çılgın köpüğün suyuyla yapılan mor boyasıyla da meşhurdu.
Hierapolis’deki (bugün hala ziyaretçileri çeken) kaplıcaların iyileştirici özelliklere sahip olduğuna inanılıyordu ve insanlar çeşitli rahatsızlıkların iyileştirilmesi için zengin mineralli sularda yıkanmak için şehre gelmişlerdi.
Hierapolis şehri kurduğu söylenen Apollo Lairbenos’a adanmıştır. Günümüzde harabelerde ayakta kalan Apollon Tapınağı, MS 3. yüzyıldan kalmadır, ancak temelleri Hellenistik dönemden kalmadır.
Ayrıca Hierapolis’te, yeryüzünün tanrısı Pluto, muhtemelen yeryüzünün serbest bıraktığı sıcak gazlarla ilgili olarak (aşağıdan Plütonyum’a bakınız). Antik Hierapolis’in baş dini festivali, Ana Tanrıça’nın bir Yunan biçimi olan tanrıça Leto’nun onuruna Letoia idi. Tanrıça, orgiastik ayinlerle onurlandırıldı.
Hierapolis, M.Ö. 133 yılında Roma’nın Bergama krallığının geri kalanıyla birlikte Roma’ya devredildi ve Roma’nın Asya eyaletinin bir parçası oldu. MS 60 yaşında bir depremle yıkılan kent yeniden inşa edilmiş ve MS 2. ve 3. yüzyıllarda zirveye ulaşmıştır.
Hierapolis’in ünlü yerlileri arasında Stoacı filozof Epictetus (c.55-c.135 AD) ve filozof ve retorisyen Antipater sayılabilir. İmparator Septimus, oğulları Caracalla ve Geta’ya öğretmenlik yapmak için Antipater’ı işe aldı.
Hierapolis, antik çağda önemli bir Yahudi nüfusa sahipti, mezarlarda ve şehrin başka yerlerinde çok sayıda yazıtın kanıtıydı. Bazı Yahudiler, şehrin çeşitli zanaat loncaları olarak adlandırılmıştır. Bu muhtemelen Hierapolis’te yaşayan bazı sakinlerin Hıristiyan dönüşümünün temeli idi.
5. yüzyılda, Hierapolis’te birkaç kilise ve aynı zamanda Aziz Philip’e adanmış büyük bir şehit (bkz. “İncil’de”) inşa edilmiştir. Kent, 6. yüzyılda düşüşe geçti ve bölge, kısmen su altında ve travertenin kalıntıları altında kalmıştı. Sonunda depremden sonra 1334’te terk edildi. Kazılar 19. yüzyılda Hierapolis’i ortaya çıkarmaya başladı.
Hierapolis’te (Pamukkale) Görülenler
Hierapolis’e varmadan çok önce, Hierapolis kalıntılarının yanında bulunan Pamukkale’nin pırıltılı beyaz traverten teraslarını görebilirsiniz. Kaplıcalardan gelen su, yamaçlardan aşağı akarken kireçtaşı birikintileri bırakarak karbondioksit kaybettiği zaman olağanüstü bir etki yaratır. Plato üzerinde basamaklarla inşa edilen beyaz kalsiyum karbonat tabakaları, siteye Pamukkale adını verdi.
Kutsal Havuzun ardında şehre su dağıtan anıtsal bir çeşme olan nymphaeum bulunmaktadır. MS 4. yüzyıldan kalma, kısmen restore edilmiştir. Üç duvar, açık taraftaki basamaklarla yaklaşılan bir su havzasını çevreliyor. Heykeller duvarlardaki nişleri doldurdu.
Nymphaeum’un yanında, şehrin tanrısı ve tanrısı olan Apollon Tapınağı bulunur. Bunların hepsi temeller, platform ve giriş adımlarıdır; Vakıflar Hellenistik, diğerleri ise Roma’dır (MS 3. yüzyıl).
Tapınağın güneyinde yer alan Plutonyum, yeraltı dünyasının girişine inanılan kutsal bir mağara, Roma tanrısı Pluto’nun (Yunan Hades) alanı. Mağara eski zamanlarda zehirli buharlar yaydı ve hala var! Bu sebeple giriş kapalıdır. Yunan coğrafyacı Strabo’ya göre, Kibele rahipleri kutsal odaya güvenli bir şekilde girebilmişlerdi, ancak buraya giren hayvanlar öldü (Coğrafya 13.4.14).
Apollon Tapınağı’nın doğusunda, tiyatroya doğru, İyon sütunlarıyla peristilli bir evin kalıntıları vardır. MS 6. yüzyıldan kalma bir cilalı taş veya camdan yapılmış bir avlu (“opus sectile tekniği” olarak adlandırılır) içerir.
Hierapolis tiyatrosu, özellikle rölyeflerle güzelce dekore edilmiş olan sahne binaları iyi korunmuştur. M.Ö. 200 civarında inşa edilen tiyatro, 20.000 seyirciye sahip olabilir ve ön sıradaki seçkin seyirciler için oturma yeri ayırmıştı. Bugün sadece 30 sıra koltuk hayatta kaldı.
Hierapolis’in ana caddesi, Domitian Kemeri’nden güney kapısına kadar uzanan, Plateia adında geniş, sütunlu bir caddeydi.
Agoranın yanındaki Şehitliğin karşısında harap bir kilise ve Agora’nın diğer (kuzey) tarafındaki hamamların içinde inşa edilmiş bir başka kilise vardır.
Şehrin kuzey tarafındaki surların dışında, St. Philip’in Şehitliği (ya da Şehit), Philip’in şehitliği üzerine MS 5. yüzyılda inşa edilmiştir (bkz. “İncil’de,”). Sekizgen rotundalı bir kare yapı, her tarafta 65 feet (20 m) ölçer. Merkezde, Philip’in kalıntılarını içerdiğine inanılan bir crypt vardı. Bina bir kilise olarak kullanılmadığı (sunak bulunmadığı) ya da bir gömü yeri olarak kullanılmadığı görülmektedir (başka bir mezar bulunamamıştır); muhtemelen alay ve özel servisler için ayrıldı. Kemerler üzerinde haçlar ve diğer Hıristiyan sembolleri görülebilir.
Şehitliğin batı ve güneyinde sırasıyla batı nekropolü ve doğu nekropolü vardır. Başka bir büyük nekropol daha kuzeyde bulunmaktadır (aşağıya bakınız). Ayrıca burada küçük kalıntıların bulunduğu küçük bir erken tiyatro var.
Tiyatronun kuzeybatısı, MS 2. yüzyılın sonlarında inşa edilen ve 5. yüzyıldan itibaren Hıristiyan bazilikası olarak kullanılan kuzey Roma hamamlarıdır.
Ana kalıntıların kuzeyinde ve modern yol boyunca, Anadolu’nun en büyüğü olan kuzey nekropolü (mezarlık) bulunmaktadır. Hellenistik, Roma ve erken Hıristiyanlık dönemlerine ait tümülüs, lahit ve ev tipi mezarlar da dahil olmak üzere 1.200’den fazla mezar türünü barındırmaktadır. Bazılarında Yahudi yazıtları var.
Yakın çevrede, kentin kuzey girişi olarak hizmet vermek üzere MS yaklaşık olarak inşa edilen Domitian’ın anıtsal kapısı (üstte resmedilmiştir) bulunmaktadır. Üç kemeri ve iki kulesi var ve aslında iki hikayesi vardı. Kapı, Frontinus Sokağı olarak bilinen sütunlu bir sokağa (Domitian Kapısı’nı da inşa eden Asya konservecisi olan inşaat ustası için adlandırılmıştır) girmiştir. Roma dönemindeki şehrin kalbi, kapalı yürüyüş yolları altında dükkanlar ve kamu binaları içeriyordu.
Kapının solunda büyük bir latrine var. Kapının sağında Flavius Zeuxis’in (üstte resmedilmiş) mezarı, Hierapolis tüccarının İtalya’ya deniz yoluyla 72 kez seyahat ettiğini bildiren yazıtından dolayı dikkat çekicidir.
Ana caddenin doğusu, antik dünyada keşfedilen en büyük agora olan büyük agoradır. Bu 580 metre genişliğinde ve 920 metre uzunluğunda ve İyonik sütunlarla çevriliydi. Agora’nın doğusuna ve bir adım ilerledikçe büyük bir stoa-bazilika, 66 metre genişliğinde ve 920 feet uzunluğundaydı. Bu bir zamanlar sfenks, aslan, boğa, çelenk, Eros figürleri ve Gorgon maskeleri gibi popüler antik motiflerle zengin bir şekilde dekore edilmiştir.
Agora’nın güneybatı tarafında, şehri işgalcilerden koruyan, 5. yüzyıldan kalma Bizans surlarının bir parçası olan Bizans Kapısı bulunmaktadır. Bizans Kapısı ile park alanı arasında, müzenin yakınında, 5. veya 6. yüzyıldan kalma bir başka Hıristiyan Bazilikası’nın kalıntıları bulunmaktadır.