Borsa, hisse senetlerinin, tahvillerin ve diğer menkul kıymetlerin alınıp satıldığı bir piyasadır. Ancak borsalar sadece piyasalardan daha fazlasıdır: Şirketlere sermaye artırmaları için değerli bir yol sağlar, yatırımcıları ve şirketleri açık ve şeffaf olmaya teşvik eder ve genel halkın yatırımlarının değerini anlamasına yardımcı olur.
Borsanın Tarihi
Borsaların tarihi, Venedikli borç verenlerin çeşitli yatırımcılara ve alacaklılara borçlanma senetleri teklif ettiği 13. yüzyıla kadar uzanıyor. Kabaca borsaya benzeyen ilk kurum 1531’de Belçika’nın Antwerp kentinde ortaya çıktı. 1790 yılında, başlangıçta Philadelphia Brokers Kurulu olarak adlandırılan Philadelphia Menkul Kıymetler Borsası kuruldu ve iki yıl sonra New York Menkul Kıymetler Borsası kuruldu. New York Menkul Kıymetler Borsası’nın ortaya çıkışı, 17 Mayıs 1792’de yirmi dört New York borsacısı ve tüccarının Buttonwood Anlaşması’nı 68 Wall Street’in önünde Buttonwood ağacının altında imzalamasıyla başladı. Başlangıçta New York’ta beş menkul kıymet işlem gördü; New York Menkul Kıymetler Borsası’nda listelenen ilk şirket Bank of New York oldu. New York Menkul Kıymetler Borsası, 1792 yılında New York City’de şu anda Wall Street olarak bilinen yerde Puttonwood ağacının altında 24 borsacının bir araya gelmesiyle ortaya çıktı. Resmi olarak 1817 yılında New York Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu olarak kurulmuş ve 1863 yılında bugünkü adını almıştır. Tarihinin büyük bölümünde borsanın mülkiyeti üyeler tarafından kontrol ediliyordu ve (1953’ten bu yana) 1.366 üyeyle sınırlıydı.
Bu dönemde Türkiye’de bir borsa kurulması ihtiyacı doğmuş ve Galatalı bankerler bu hareketin öncüleri olmuşlar ve 1864 yılında kendi aralarında bir dernek kurmuşlardır.
1866 yılında Türkiye’nin alacaklı devletlerinin desteğiyle Dersaadet tahvil borsası oluşturularak İstanbul’da faaliyete geçirilmiş ve Maliye Bakanlığı bu borsaya bir komiser atamıştır. Bu borsanın adı 1906 yılında çıkarılan bir yönetmelikle “Esham Menkul Kıymetler Borsası” olarak değiştirilmiş ve bu kurum Cumhuriyet dönemine kadar varlığını sürdürmüştür.
İkinci Meşrutiyet’in ilanından önce bu borsada sadece İstanbul, Selanik ve Beyrut merkezli yabancı şirketlerin menkul kıymetleri işlem görürken, Meşrutiyet’ten sonra yerli şirketlerin menkul kıymetleri de kayıt altına alınmıştır.
Cumhuriyet döneminde 1922 yılında çıkarılan yeni bir yönetmelik (kanun), mevcut borsa sisteminin temelini oluşturan hükümleri getirmiştir. 1929 yılında çıkarılan 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Kanunu ve aynı yıl çıkarılan 8172 sayılı Kararın ardından mevcut borsa yeniden düzenlenerek “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası” adı altında faaliyet göstermeye başlamıştır. 1938 tarihli kararnameyle İstanbul Menkul Kıymetler Borsası kapatılarak Ankara’ya devredildi ve “Döviz, Menkul Kıymetler Borsası ve Tahvil Borsası” adı altında faaliyet göstermeye başladı. Bu hamlenin eksikliklerinin farkına varılması gerekiyordu ve 1941’de borsa yeniden İstanbul’a taşındı.
Cumhuriyet döneminde kurulan borsalarda tahvil ve bonoların yanı sıra döviz alım-satım işlemleri de yer alıyordu. Ancak Türkiye’de 1931’den sonra giderek sıkılaşan döviz kontrolleri nedeniyle döviz alım satımının önemi azaldı ve 1959’dan sonra borsanın döviz alım satımındaki rolü tamamen ortadan kalktı. Türkiye’de sermaye piyasası, Temmuz 1981’de yayımlanan 2499 sayılı “Sermaye Piyasası Kanunu” ile kurulmuş olmasına rağmen, borsanın yeni şekil ve içeriğe kavuşturulması ve 1929 tarihli 1447 sayılı “Menkul Kıymetler ve Kambiyo Kanunu” ile kaldırıldı. Yerine 6 Ekim 1983 tarih ve KHK/91 sayılı Kambiyo Kanunu Kararı getirildi. Bu sayede farklı kotasyonlarda şirketlerin de borsada işlem görmesinin önü açıldı.
91 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin yayımlanmasından bir yıl sonra, 6 Ekim 1984 tarihinde “Borsaların kuruluş ve çalışma esasları hakkında Yönetmelik” yayımlandı. 18 Aralık 1985 tarihinde İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği 18962 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ve son olarak 26 Aralık 1985 tarihinde borsa resmi törenle açılarak faaliyetlerine başlamıştır. Bu olay SPK’nın IX Sayılı Tebliği ile Resmi Gazete’de ilan edildi.
Borsa İstanbul Hakkında Bilgi
Borsa İstanbul veya kısaca BIST, Türk sermaye piyasasında faaliyet gösteren Türk ve yabancı bankalara ve aracı kurumlara saklama ve takas hizmetleri sunmaktadır. Borsa 1985 yılında açıldı. 5 Nisan 2013 tarihinde İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (kısaltması İMKB) olan adı “Borsa İstanbul” olarak değiştirilmiştir. Ayrıca “Yatırım yapmaya değer!” ibaresini de resmi sloganı olarak benimsedi.
24 Şubat 2017’de yayımlanan kararnameyle devlet hisselerinin tamamının Türkiye Refah Fonu’na devredilmesine karar verildi. 1983–1984’teKurulmuştur. Türkiye sermaye piyasalarının etkinliğinin artırılması ve Türkiye’de menkul kıymet alım satımı için uygun ortamın yaratılması amacıyla 6 Ekim 1983 tarih ve 18183 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 91 Sayılı Menkul Kıymet Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname . Görevi, ilk olarak 6 Ekim 1984 tarih ve 18637 sayılı Resmi Gazete’de İMKB adıyla yayımlanan “Menkul kıymet borsalarının kuruluş ve çalışma esasları hakkında Yönetmelik”in yanı sıra kuruluş usul ve koşullarını düzenlemektir. Borsa üyelerinin kuruluş, çalışma ve sorumluluklarını ve esaslarını düzenler. İlk işlemler 3 Ocak 1986’da 19 hisseyle başladı.
kontrol
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Genel Kurul tarafından 3 yıl için seçilen 9 üyeden oluşan bir Yönetim Kurulu tarafından yönetilmektedir. Yönetim Kurulu Başkanı Yönetim Kurulu tarafından seçilir.
formasyon
BIST, bir meslek kuruluşu olarak yatırım ve kalkınma bankalarını, ticari bankaları ve aracı kurumları bünyesinde barındırmakta olup, borsa dört kalıcı piyasayı işletmektedir. Bu; ulusal pazar, ikinci ulusal pazar, yeni ekonomi pazarı ve emanet piyasasıdır. BIST tahvil ve senet piyasasında doğrudan alım satım piyasası, repo-ters repo piyasası ve gayrimenkul sertifikası piyasası bulunmaktadır.
Sermaye piyasası kurulu tarafından menkul kıymet olarak kabul edilen, ortaklık veya alacaklı hakları sağlayan sermaye piyasası araçları borsada işlem görebilir. Hisse senetleri, devlet tahvili ve hazine bonoları BIST’te işlem görmekte olup, Yatırımcıyı Koruma Fonu müşterilerine yalnızca sermaye piyasası aracı kurumların faaliyetlerinden kaynaklanan hisse senedi işlemlerinden kaynaklanan nakit ve hisse senedi teslim yükümlülükleri için ödeme yapabilmektedir.
Borsa sistemi nasıl işler?
Menkul kıymet borsasını düşündüğünüzde muhtemelen aklınıza, yüzlerce komisyoncunun birbirlerine alım satım emirleri bağırarak ortalıkta dolaştığı New York Menkul Kıymetler Borsası’nın (NYSE) hareketli ticaret zemini gelir. Bu, borsanın nasıl çalıştığına dair az çok doğru bir resim verir: borsa, alıcıların ve satıcıların hisse senedi ticareti yapmak için bir araya geldiği bir yerdir.
Geçmişte borsalar ticaret alanı gibi fiziksel alanlardı, ancak bugün borsaların büyük çoğunluğu tüm ticareti elektronik olarak gerçekleştiriyor. Ancak herkes borsaya gidip hisse satın alamıyor. Ticaret, sıkı borsa üyeliği şartlarını karşılayan komisyoncular ve bayiler tarafından yürütülür.
Aynı şekilde her şirket borsada işlem yapamaz. Bir şirketin borsada “kote edilmesi” veya işlem görmesi için belirli asgari standartları karşılaması gerekir, örneğin: B. ABD kaydı. Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), asgari hissedar sayısı ve tedavüldeki hisselerin yanı sıra bir dizi başka gereklilik. Örneğin, Nasdaq’taki şirketlerin yakında yönetim kurullarında en az bir kadının ve ne beyaz ne de heteroseksüel bir kişinin bulunması zorunlu olacak.
Borsa sadece menkul kıymet alım satımı için bir platform görevi görmekle kalmıyor, aynı zamanda bir dizi önemli hizmet de sunuyor. Likidite sağlar ve hisse senedi alım satımı için her zaman yeterli sermayenin bulunmasını sağlar, bu da daha geniş borsanın verimli bir şekilde işlemesine olanak tanır. Borsa aynı zamanda gerçek zamanlı fiyatlandırma bilgileri sağlayarak yatırımcıların varlıklarının değeri hakkında bilinçli kararlar almasına olanak tanıyor.
Borsalar ve halka arzlar
Menkul kıymet borsaları aynı zamanda özel şirketlerin halka arz (IPO) adı verilen bir süreçte hisselerini satarak büyük miktarlarda para toplamasına da olanak tanır. Bu durumda şirket devletin mülkiyetine geçer ve hisseleri borsada işlem görür.
Yeni bir şirket halka açıldığında büyük bir heyecan yaşanabilir ancak dikkatli yatırım yapın. Borsaya yeni giren şirketler genellikle başarıyı veya büyümeyi sürdürmekte zorluk çeker, hatta bazıları iflas eder. Bu, son halka arzları çok riskli yatırımlar haline getiriyor.
Borsanın önemli oyuncuları
Borsalar karmaşık olabilir ve menkul kıymetlerin satışını kolaylaştırmak için bir dizi farklı işlevin yerine getirilmesini gerektirebilir. İşte en büyük oyunculara genel bir bakış:
Broker: Borsada dış yatırımcıların çıkarlarını temsil eden kişi veya şirket. Bu borsada yalnızca borsa üyelerinin varlık alıp satmasına izin verildiğinden, komisyoncular aracı olarak hareket ederek sizin gibi dışarıdakilerin emirlerini yerine getirecek alıcılar ve satıcılar bulurlar. Komisyoncular genellikle hizmetleri için bir komisyon veya ücret talep eder ve bazıları borsa tarafından işlerin devam etmesi için tutulur.
Satıcı: Kendisi için menkul kıymet alıp satan şirket veya kişi. Bir tüccar her zaman menkul kıymetleri alıp satabileceği fiyatlar arasındaki farktan kar elde etmek ister. Başka bir deyişle amaç, bir hisse senedini belirli bir fiyattan satın almaktır; bunu uzun süre elde tutmayı beklediğiniz için değil, geri dönüp hisse senedini ödediğinizden daha yüksek bir fiyata satabileceğinizi beklediğiniz için. Bu nedenle, komisyoncu borsada yabancıları temsil etmese bile, sonuçta dolaylı olarak kâr amacı güden onlarla ticaretin kolaylaştırılmasına yardımcı olabilir.
Komisyoncu-Bayi: Komisyoncu ve satıcının rolleri genellikle komisyoncu-satıcı adı verilen bir firmada birleştirilir. Dışarıdaki yatırımcılar adına hisse alıp satarlar ve ayrıca kendi çıkarları için de ticaret yapabilirler.
Piyasa Yapıcı: Bu rol, özellikle borsanın genel likiditesini artırmak amacıyla, kendi çıkarları için hisse alıp satan yatırımcılar tarafından oynanır. Bu ek likidite, daha verimli ticareti kolaylaştırır ve piyasaların düzenli olmasını sağlar. New York Menkul Kıymetler Borsası’nda, yalnızca bir veya birkaç hisse senedinin ticaretini yapan, uzman adı verilen bir piyasa yapıcılar sınıfı vardır.
Çeşitli takas türleri
Borsada alım satımı organize etmenin birkaç yolu vardır:
Açık artırma pazarları
Adından da anlaşılacağı gibi, açık artırma piyasasında bir menkul kıymetin fiyatı, alıcıların ödemeye razı olduğu en yüksek fiyat (teklif adı verilir) ve satıcının kabul etmeye istekli olduğu en düşük fiyat (teklif adı verilir) tarafından belirlenir. Açık artırma pazarında komisyoncu-bayiler teklifler ve teklifler verir ve ardından müşterileri için (veya bayi olarak hareket ediyorlarsa kendileri için) işlemleri gerçekleştirirler.
Bayi pazarları
Bayi piyasasında tüccarlar belirli hisse senetlerini satın almak veya satmak istedikleri fiyatları yayınlarlar. Yatırımcılar daha sonra menkul kıymet alıp satmak için kendi paralarını kullanarak tüm işlemleri kolaylaştırarak borsa likiditesini artırır.
Başka bir deyişle, bayi pazarında, bir tüccar, hisselerinizi satmayı düşündüğü belirli bir alıcı olmasa bile sizden belirli bir fiyattan hisse satın alabilir. Alıcının paranızı almasını beklemek zorunda olmadığınız için, satıcıdan başka menkul kıymetler satın alabilir veya parayı başka şekillerde kullanabilirsiniz.
Elektronik alışverişler
Elektronik borsalar, komisyoncuların ticaret alanında satış yapmalarını zorunlu kılmak yerine, alıcıları ve satıcıları sanal bir pazarda bir araya getirmek için teknolojiyi kullanıyor. Günümüzde hemen hemen tüm borsalar elektronik ticareti desteklemektedir ve yalnızca birkaçı hala yüz yüze ticaret olanağı sunmaktadır.
Çoğu elektronik borsanın kullandığı otomatik elektronik iletişim ağları (ECN’ler), hisse senedi ve diğer menkul kıymetlerin alım satım emirlerinin bir piyasa yapıcının katılımı olmadan gerçekleştirilmesine olanak tanır. ABD’de ECN’lerin Finansal Endüstri Düzenleme Kurumu’na (FINRA) komisyoncu-satıcı olarak kayıtlı olması gerekir.
Tezgah üstü borsalar
Tezgah üstü borsalar, büyük borsalar dışında, genellikle komisyoncu-satıcı ağları aracılığıyla menkul kıymet satın almanıza veya satmanıza olanak tanır. Genel olarak OTC hisse senetleri, büyük borsaların listeleme şartlarını karşılamayan daha küçük şirketlerin hisseleridir; örneğin: B. Penny hisseleri. Tahviller tezgah üstü piyasada da alınıp satılabilmektedir.
En iyi borsalar
Dünyada 60’tan fazla büyük borsa olmasına rağmen, çoğu ticaret yalnızca birkaç tanesinde gerçekleşmektedir:
New York Menkul Kıymetler Borsası: NYSE dünyanın en büyük borsasıdır. Amazon (AMZN) ve Apple (AAPL) gibi büyük isimler de dahil olmak üzere en büyük şirketlerin bazıları NYSE’de işlem görüyor. NYSE, açık artırmaya dayalı bir piyasadır ve alım satımların çoğu elektronik ortamda gerçekleşse de, yüz yüze alım satımlar Kovid-19 salgını nedeniyle askıya alınmış olsa da hâlâ fiziksel bir alım satım tabanı bulunmaktadır.
Nasdaq: Nasdaq dünyanın ikinci büyük borsasıdır ve bayi piyasası sistemine sahiptir. Nasdaq, 1970’lerde faaliyete geçtiğinde elektronik ticarete öncülük etti ve listelenme önündeki engellerin daha düşük olması nedeniyle sıklıkla onu seçen büyük teknoloji şirketlerinin tercih ettiği seçenek olmaya devam ediyor.
Londra Menkul Kıymetler Borsası: Londra Menkul Kıymetler Borsası (LSE), Avrupa’nın en büyük borsasıdır. Dünyanın her yerinden binlerce şirket LSE’de ticaret yapıyor ve LSE’nin Londra’da fiziksel bir ticaret merkezi var.
Şanghay Menkul Kıymetler Borsası: Şangay Menkul Kıymetler Borsası, Çin’in en büyük borsasıdır. Borsada işlem gören iki tür şirket hissesi vardır: A hisseleri ve B hisseleri, B hisseleri yabancı yatırıma açıktır ve ABD doları cinsinden listelenir, A hisseleri ise RMB cinsinden listelenir. Yabancı yatırımcılar A tipi hisselere ancak belirli koşulları karşılamaları halinde yatırım yapabilirler.
Borsada hisse nasıl alınır
Çevrimiçi bir aracılık hesabı açarak, önde gelen borsalarda listelenen menkul kıymetleri alıp satmaya başlayabilirsiniz. Daha kişiselleştirilmiş tavsiye ve rehberlik istiyorsanız, hisse senedi komisyoncusu olarak bir mali müşavir seçebilir veya tam hizmet veren bir aracı kurum seçebilirsiniz.
Hangi modeli seçerseniz seçin brokerınız, alım satım emirlerini borsada işlem yapan broker-satıcılara iletir. Her ne kadar piyasanın göreceli likiditesine bağlı olarak emrinizin gerçekleşmesi daha uzun veya daha az zaman alsa da, her zaman emrinizde belirttiğiniz fiyatı karşılayabilecek bir alıcı veya satıcı bulmaya çalışırsınız.
Bu yazı wikipedia adresinden derlenmiştir.