Olası Mantar Salgını Riskleri

Her yaştan oyuncuya hitap etmek için çıkarılan bilgisayar oyununda bahsi geçen konu dünyada olası mantar salgını riskleri konu almaktadır. Bu oyundan uyarlanan bir HBO dizisi The Last of Us birçok yönden klasik bir zombi kıyametini tasvir ediyor.

Bir sabah herkes normal hayatına devam eder. Radyo Cakarta’daki kaostan bahsetmektedir. Gece çöktüğünde, gerginlik artmakta, bir zamanlar takıntılı olan insanlar ana karakterin peşine düşmektedir. Ancak bu kez insanları zombiye çeviren bir tür mantardır. İlk olarak dizinin dayandığı video oyununda uygulanan yeni senaryo, izleyicilerin gerçek hayatta bir mantar salgını olup olmayacağını merak etmesine neden oluyor. Manchester Üniversitesi’nde mantar enfeksiyonlarını inceleyen bir mikolog olan Norman Van Rijn, Insider’a gönderdiği bir yazıda “mantar salgını kesinlikle bir olasıdır” çıkarımında bulunmuştur.

Şu anda bilim tarafından bilinen hiçbir mantar türü, özellikle dizide gösterildiği gibi, insanlar için acil bir salgın tehdidi oluşturmamaktadır. Bununla birlikte, mantar enfeksiyonları dünya çapında artmaktadır ve araştırmacılar, giderek daha fazla insanın risk altında olduğundan endişe duymaktadır. Hatta bazıları, mantar krallığından yeni süper patojenlerin ortaya çıkmasından bile korkuyor.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinde mantar hastalıkları bölümü başkanı Tom Chiller, Insider’a verdiği bir demeçte; “Bir şeyin ortaya çıkıp bir patojen haline gelme potansiyeli çok büyük. Daha da ötesi mantarın insan patojenleri haline geldiğini, tedavisi daha zor ve daha bulaşıcı olduğunu görsem şaşırmam.” demiştir.

Mantar Pandemisi Gerçekleşebilir mi? Olası Mantar Pandemisinin Gerçek Riskleri

İşte The Last of Us’ın arkasındaki bilim gerçeği ve bilim kurgu ve mantarların oluşturduğu tehditler.

Karıncaları etkileyen mevcut zombi mantarı vardır.
The Last of Us’taki zombiler, başlarından ve ağızlarından çıkan ve yeni kurbanlara ulaşan cordyceps adlı bir mantarın dalları sayesinde gelişirler. Cordyceps gerçektir, ancak yalnızca böceklerin, özellikle karıncaların beyinleri ve vücutları tarafından aşılır.

Mantar, karıncanın vücudunun içinde büyür, karıncanın kafasından çıkmasına neden olur ve sonra kafasından filizlenerek sporlar salar, her yere yayılmaya çalışır. Cordyceps insan vücut sıcaklığında yaşayamaz, bu nedenle bize bulaşma riski çok az. Ancak diğer mantar türleri de insan davranışını etkileyebilecek zihin değiştiren özelliklere sahip maddeler üretebilir.

Bazı mantarlar insan beynini ve davranışını etkileyebilir.
Davranış etkileme konusunda belki de en belirgin örnek, halüsinojenik mantarlardaki halüsinojenik bileşik olan psilosibindir. Ergot mantarı aynı zamanda zihin değiştirme konusunda da üne sahiptir. Bazı tarihçiler, kadınların kirli çavdar yedikten sonra tuhaf davranmaya ve birbirlerini büyücülükle suçlamaya başladığını söyleyerek, Salem cadı mahkemelerini ergot zehirlenmesine olayına bağladı. Psikoaktif madde LSD, ergottan elde edildiği fark edilmiştir.

Cordyceps üzerine çalışan ve The Last of Us oyunu için danışmanlık yapan David Hughes, Insider’a; her bira içtiğinizde, davranışlarınız mantarın yan ürünü olan etanolden etkilendiğini söylemiştir. Kriptokok mantarı ayrıca akciğerlerden beyne yayılarak davranışı değiştirebilen bir iltihaplanma olan menenjite neden olabilir. Bununla birlikte, televizyondan farklı olarak, “zihni değiştiren mantar vücudumuza girmez veya gelecekte bulaşmaya neden olan davranışları etkilemez.

Zihin kontrollü zombi mantar yayılabilir mi?
Mantar hastalıkları hayvanlardan insanlara bulaşabilir. Ancak, cordyceps gibi bir mantarın, böceklerden insanlara geçecek kadar mutasyona uğrayabileceği ve yine de davranışı etkili bir şekilde manipüle etme yeteneğini koruyabileceği fikri çok zor gözükmektedir.

Chiller, bulaşıcı hastalık dünyasında her türlü vakaya denk gelebileceğimizi söylemektedir.

Karıncalar ve insanlar temelde farklıdır. Bağışıklık sistemimiz bulunmakta, farklı sıcaklıklarda yaşıyoruz, biliyorsunuz vücut ısımız çok daha yüksek. Dolayısıyla, bu özel mantarın üstesinden gelmeyi son derece zor bulacağı bilinen bir gerçektir.

Öldürücü mantarlara karşı bir aşı yoktur.
The Last of Us’ta kurgusal bir insan kordisepsinin ilk vakaları Endonezya’nın Jakarta kentinde ortaya çıkıyor ve burada hükümet önde gelen bir mikologdan mantarı mikroskop altında tanımlamasını ve ölü bir sivilin ağzında kıvranmasını istiyor. Kurbanla çalışan 14 kişinin ortadan kaybolduğunu öğrenince dehşete düşer. “Tedavisi yoktur. Aşı yok, ”diyor bir hükümet yetkilisine acımasızca. Hükümetin mantarı durdurmak için tüm şehri bombalamasını tavsiye ediyor.

Gerçek hayatta, ölümcül mantar enfeksiyonları için gerçekten bir aşı yoktur (uzmanlar bunun yerine bombardımanı önermese de). Onları tedavi etmek için birkaç ilaç sınıfı vardır ve bunlar her zaman güvenilir ilaçlar değildir.

Mantarlar hücresel düzeyde insanlara çok benzediğinden, onlarla savaşan ilaçların çoğu aynı zamanda insan vücudu için toksiktir.

Global Action for Fungal Infections’a göre mantar, sıtmadan daha fazla insanı öldürüyor. Hughes, “Mantarlarla ilgili sorun, cephaneliğimizde onları kontrol edecek pek çok aletin bulunmamasıdır” dedi.

2009 yılında ortaya çıkan Candida auris gibi bazı ölümcül mantarlar, sahip olduğumuz antifungal ilaçlara karşı bile güçlü bir direnç geliştirmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, hastanelerdeki salgınlar sırasında Candida auris kurbanlarının yüzde 29 ila 53’ünü öldürdü.

Chiller, mantar patojenlerinin çoğunun fırsatçı olduğunu ve yalnızca bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde ciddi hastalıklara neden olduğunu söyledi. “Fakat şimdi fırsatçı olmayan ve herhangi birimize bulaşabilen mantarlar var. Chiller, “Daha bulaşıcı hale gelirlerse, daha dirençli hale gelirlerse çok endişeleniyorum” dedi.
Kurgu: İnsan ısırıkları ve ‘asmalar’ öldürücü mantar yayar
HBO dizisinde zombiler, hastalığı yaymak için kurbanlarını ısırmalı veya mantar sarmaşıklarını kurbanlarına enjekte etmelidir. Bu, mantar iletiminin gerçek hayatta nasıl işlediği değildir. Çoğu mantar enfeksiyonu, ayak mantarı veya saçkıran gibi dokunma veya yüzeyler yoluyla yayılır.

Bu nedenle Hughes, mantarların bir salgın tehdidi oluşturduğunu düşünmüyor. “Bir pandemiyi ne ölçüde göreceğimiz, yani tüm dünyanın bir tür tarafından etkilendiği anlamına gelir … bu, sadece bulaşma yollarına bakılırsa mantarlar için pek olası değildir” dedi.

Mantar patojenlerinin çoğu, diğer insanlarla temastan değil, çevreden gelir. Sürekli olarak mantar sporlarını solurlar. İnsan bağışıklık sistemi genellikle bununla ilgilenir. Ancak bağışıklık sisteminiz hastalık veya ilaç nedeniyle zayıfladığında, bu mantar içinizde büyüyebilir.

Bu nedenle, hastaneler ve cezaevleri salgınlara karşı özellikle savunmasızdır. İnsanları etkileyen çoğu mantar, bağışıklığı baskılanmış insanlar bir araya geldiğinde veya birçok insan yakın temas halinde olduğunda ve yüzeyleri paylaştığında en iyi şekilde yayılır.

Vadi humması gibi bazı daha tehlikeli mantar hastalıkları hava yoluyla bulaşır ve sağlıklı insanlarda bile hastalığa neden olabilir. Van Rijn, “Gerçek kabus senaryosu, bunun gibi mantarların daha fazla hasar vermesi ve nispeten hafif bir enfeksiyondan hayatı tehdit eden bir enfeksiyona dönüşmesidir” dedi.

Gerçek: Yükselen sıcaklıklar mantar patojenlerinden kaynaklanan tehdidi artırabilir.
Gizemli bir şekilde, Candida auris salgınları 2010’larda üç farklı kıtada aynı anda meydana geldi. Patlamalar arasında net bir bağlantı veya temas yoktu.

Bazı bilim adamları, iklim değişikliğinin ortak bir konu olduğuna inanıyor. Küresel sıcaklıklar yükseldikçe, diğer her şey gibi mantarlar da uyum sağlamak zorunda kalacak. Daha fazla mantar daha yüksek sıcaklıklara uyum sağladıkça, insan vücudu onları ateşle öldürmeye çalışsa bile daha fazlası insan vücut sıcaklığında hayatta kalabilir ve üreyebilir. The Last of Us’ın açılış sahnesi, 1968’de bir bilim adamının bir televizyon sunucusuna hafif bir küresel ısınmanın yeni mantar süperpatojenlerinin ortaya çıkmasına yol açabileceğini söylediğini gösteriyor.

Geçen Ekim ayında Dünya Sağlık Örgütü, Cryptococcus ile birlikte Candida auris’i ilk mantar patojeni sıralamasında ilk dört öncelik olarak listeledi. İklim değişikliği, insanlık üzerindeki mantar sayısını artırabilecek faktörlerden sadece bir tanesidir.

HIV/AIDS gibi önceki viral hastalıklar gibi COVID-19 pandemisi de daha fazla insanı mantar enfeksiyonlarına karşı duyarlı hale getirdi. Diğer bir risk faktörü, daha fazla insanın bağışıklık sistemlerini baskılayan ve onları mantarlar gibi diğer enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale getiren ilaçlar alarak hayat kurtaran ameliyatlar geçirmesine olanak tanıyan gelişen tıbbi teknolojiyle ilgilidir. “Gerçekten insanların dikkatini çekmek ve burada bazı gerçekten harika bilimkurgu olasılıkları tahmin etmek isteyen bir diziden bahsediyoruz. Ve bu harika,” dedi Chiller. Özellikle bağışıklığı baskılanmış veya hastaneye kaldırılmış kişilerde, “Sadece mantarları düşünmeliyiz” diye ekledi. “Erken teşhis ve erken tedavi hayat kurtarmanın en iyi yoludur.”