Gizemli bir antik dilde yazılmış bir yazıt içeren antik bir bronz el, yaşayan hiçbir akrabası olmayan büyüleyici bir “izole dil” olan Bask dilinin tarih öncesine ışık tutmaya yardımcı olabilir.
Bask Dili Nedir
Euskara olarak da bilinen Baskça, Avrupa’nın yerli halkı tarafından konuşulan son Paleo-Avrupa dilidir. Hint-Avrupa dillerinin Tunç Çağı’nda Karadeniz bölgesinden Avrupa’yı istila ettiği, günümüzde de torunlarının dilleri kıtaya hakim olduğu döneme kadar uzanıyor. Basklılar ve Pireneler’in en batısı boyunca kuzey İspanya ve güneybatı Fransa’nın bitişik bölgelerine kadar uzanan bir bölge olan Bask Ülkesi’nin diğer sakinleri tarafından konuşulmaktadır. Baskça izole bir dildir, yani dünyadaki başka hiçbir dil onunla ilişkilendirilemez. Euskara’nın kökenleri bir sır olarak kalıyor ve dilbilimciler dilin nereden geldiğini veya İspanya’ya nasıl geldiğini hiçbir zaman çözemediler. Basklara ait dili açıkladıktan sonra bulunan gizemli metine devam edebiliriz.
Bask dilinin günümüzde hala kullanılıyor olması bir “mucize” olarak değerlendiriliyor. Fransa ve İspanya sınırları arasında, Pirenelerin batı ucundaki küçük bir bölge olan Bask Ülkesinde yaşayan yaklaşık bir milyon insan tarafından konuşulmaktadır.
Bask, dilbilimin bir taklididir çünkü Hint-Avrupa dillerinin ortaya çıkmasından önce konuşulan Paleo-Avrupa dil ailesinin yaşayan son torunlarından biridir.
Günümüzün baskın Hint-Avrupa dil ailesi, İngilizce ve İspanyolca’dan Hintçe ve Rusça’ya kadar her şey dahil olmak üzere, Avrupa’da ve Asya’nın büyük bölümünde konuşulan dillerin büyük çoğunluğunu kapsamaktadır. Hint-Avrupa dilleri hakimiyet kurarken yerli Paleo-Avrupa dillerinin çoğunun yerini aldı, ancak Baskça bir şekilde hayatta kaldı. Arkeologlar, 2021 yılında İspanya’nın kuzeyindeki Demir Çağı Iruleghi bölgesinde yapılan kazılarda, düz palmiye şeklinde 2.100 yıllık bronz bir eser keşfettiler.
Araştırmacılar bunun Baskçayı ve nesli tükenmiş birçok dili içeren bir dil ailesi olan Wasconian dilinde yazıldığı sonucuna vardı.
Daha yakından incelendiğinde, Latin alfabesinin ilk kelimesinin, Baskça’da “mutluluk” anlamına gelen “zorioneko” kelimesine benzeyen “sorioneku” veya “sorioneke” olarak yazılabildiği ortaya çıktı. Bu kelime gerçek modern Baskça dilinde yazılmamıştır, ancak bu dille ilişkili olduğu düşünülecek kadar yakındır, yani aynı dilsel atadan geldikleri anlamına gelir.
Bask yazısının en eski ve en uzun örneği olan el yazısı eser, Bask dilinin belirsiz kökenlerini ortaya çıkarma fırsatı sunuyor.
Bask Ülkesi Üniversitesi’nden çalışmanın başyazarı Mattin Ayestaran, IFLScience’a gönderdiği bir açıklamada, “Iruleghi’nin Eli, Vasconia bölgesinde basılan birkaç madeni parayla birlikte şimdiye kadar bulunan tek uzun yazılı metindir” dedi.
Ancak “diğer karşılaştırmalı metinlerin eksikliği, Irulegi’de konuşulan Vascon dili ile modern Baskça arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu kanıtlamayı zorlaştırıyor.”
Aranzadi Bilim Derneği’nden Miquel Edeso Eguia, “Irulegi Eli’nin keşfi, Avrupa’nın en gizemli yaşayan dili olan Bask tarihinin aydınlatılmasında yeni bir ufuk açtı” diye ekledi. “Bu olağanüstü alanın kazısı, arkeoloji ve dil dünyasında önemli gelişmelere yol açtı. Ama aynı zamanda birçok yeni soruyu da gündeme getirdi.” Çok benzer bir bronz el eseri yakın zamanda İsviçre’de 900 kilometreden (560 mil) uzakta bulundu. Bu benzersiz bir keşif olduğu için araştırmacılar nesnenin öneminden emin değillerdi.
Irulegi eli söz konusu olduğunda, yazıt nedeniyle yorum biraz daha basittir. Araştırmacılar, eşyanın muhtemelen bölgedeki bir ritüel geleneğin parçası olduğuna ve bir kişinin evinin dışında asılı olarak iyi şansın güçlü bir sembolü olarak kullanılmış olabileceğine inanıyor. Alternatif olarak nesne, Hıristiyanlık öncesi bir tanrıya ya da şans tanrıçasına bir hediye olabilir.
“Irulegi eli, yerleşimin kültürel bağlamına iyi entegre edilmiş bir unsur olarak görülmelidir. Ayestaran, elin ya iyi şansı çekmek ya da yerel tanrı ya da şans tanrıçasına adak olarak ritüel bir işlevi olduğunu açıkladı.
Bu 2.100 yıllık eserin önemi ne olursa olsun, modern Bask Ülkesi’nin aile tarihini araştırmak isteyen araştırmacılar için şanslı bir keşif olacağını umuyoruz.
Bu yazı Antiquity adresinden derlenmiştir.